Ona tili va adabiyot abituriyent testi №3

Muqimiy “Sayohatnoma” asarida Qo‘qondan Farg‘onaga qilgan sayohat taassurotlarida qaysi qishloqni “o‘zi xushhavo, odamlari yengilnamo bo‘lganligi uchun bo‘lar-bo‘lmasga bir-birlari bilan jang qilishini ta’kidlaydi”.

Alisher Navoiyning g`azaliga oid quyidagi test topshiriqlarini bajaring.

1.Yo Rab, ulus nihoni emastur nihon sanga,
Ne dey nihon g`amimki, erur chun ayon sanga.
2.Qaysi makon aro seni istayki, kavnda
Sensiz emas makone-yu, yo`qtur makon sanga.
3.Amringdin ayru tilga takallum yo`q, ne ayb,
Gar hamd ayta olmasa, bu bezabon
4.Ey kosh, topsa jonu kungul oncha qurbkim,
Jonni kungul, kungulni fido qilsa jon
5.Zohir qilurda hojat erur hazratingda teng
Sultoni asr-u soyili bexonumon
6.Izhori ajz etarda janobingda birdurur
Neshi sinuq singak bila tili damon
7.Chun pashsha ojiz uldiki, yuz mencha qurbi bor,
Hayhot, agar yetarni men etsam gumon
8.Haq sirridin, Navoiy, agar istasang, nishon,
Jahd aylagilki, qolmasun avval nishon sanga
9.Yo Rab, bu xasta ulcha tamanno qilibdurur,
Chun bora yon sanga, nesi aylay bayon
Lug`at:
1.Ulus –odamlar, xalq, qav;  2.Nihon – yashirin;  3. Kavn – dunyo, borliq;  4.takallum – so`zlamoq; 5. Hamd – maqtov; 6.Bezabon – tilsiz; 7.Kosh – koshki; 8.Qurb – yaqin; 9.Hazratingda – oldingda, huzuringda; 10.Soyil – gado; 11. Bexonumon – uy-joysiz. 12.Ajz – ojizlik, bechoralik; 13. Janobingda – oldingda, ta`zimingda; 14.Nesh – nish; 15. Pili damon-fil, haybatli fil; 16.Nishon – belgi; 17. Jahd – kurashmoq, intilish; 18.Tamanno – orzu.
G`azalning 9-baytining nasriy bayoni haqidagi TO`G`RI fikrni toping.

Traktorchilar tashvishlanib qolishdi // oziq-ovqat, yonilg‘i tugayapti.

Yuqoridagi gapda // belgi o`rnida qo`llanishi kerak bo`lgan tinish belsi qaysi gap tarkibida ishlatilgan?

Quyida berilgan imlo qoidasining bo`limlariga mos TO`G`RI javoblarni toping.

Matnni o`qing matn asosida berilgan test topshiriqlarini bajaring.

1. Bir kun mag‘rur tilshunos sohilda turgan qayiqqa minib narigi qirg`oqqa o‘tmoqchi bo‘ldi. Sohilda yo‘lovchi kutib turgan qayiqchilardan biriga Qayiq yaqinlashdi. Olim qayiqqa o‘tirdi. Dengizni tomosha qilib ketayotgan olim qayiqchidan so‘radi:

–  Sen hech nahv o‘qiganmisan?

• Yo‘q men johil bir

Olim:

• E voh, juda xafa bo‘ldim. Demak, yarim umring bexuda o‘tibdi, − deya achinib qayiqchiga

2. Shu vaqt dovul Keyin dengizning o‘rtasida chayqala boshladi, qayiqchi butun kuchi bilan xavfdan qutulish uchun harakat qildi. Bo‘ron borgan sayin kuchayar, qayiq esa cho‘kish arafasiga edi. Shu vaqt qo‘rquvdan dir-dir titrayotgan olimdan qayiqchi so‘radi:

• Ey, har narsani bilgan olim do‘stim. Suzishni bilasanmi?

Yo‘q javobini olgan qayiqchi:

• Voh, voh, sen umringni behuda

3. Hozir butun umring Chunki birozdan keyin qayig‘im cho‘kadi. Yaxshi bilginki: bu yerda hozir nahv (grammatika) emas, mahv  ilmi  lozim.  Agar  mahv ilmini bilsang, qo‘rqmasdan dengizga sakra, − dedi. (Jaloliddin Rumiy, “Masnaviy”)

Jaloliddin Rumiyning “Masnaviy”si asosida tayyorlangan ushbu matnni o‘qing va matnning ajratib ko`rsatilgan(qoraytirilgan) gap tarkibida nechta qorishiq undosh tovush mavjud?

Jadvaldagi ijodkor uning asari va janri hamda qahramonlari bilan moslashtiring.

Berilgan gaplardan qaysilarida bir so`zda ikki xil fonetik hodisa kuzatilgan?

1.Qo`llari, oyoqlari o`ziga bo`ysunmay, o`z-o`zidan harakatlanar, uni qayoqqadir olg`a eltardi.
2.Agar bu sovuq so`fi kirib kelgan bo‘lmasa, ikki yosh qizning qish bo‘yi to ‘plangan ko‘ngil g‘ashliklari biroz sho‘xik bilan ancha yozilgan bo‘lardi.
3.Bunday yig`loqi qizni oldin sira uchratmagan edim- da.
4.Bunaqangi xotiralar bilan uzoqqa borolmaysan-da, bolam, - dedi, Mo`min bobo.
5.Qo`ylarning o`tloqqa qarab to`xtamasdan yugurganini bilardim, lekin itning o`tloqqa raqab yugurishi menga nimanidir eslatdi, lekin nimaligini anglay olmadim, afsus.

Shved olimlari yaqinda tabassum vaqtida ajralib chiqadigan baxt garmonlarini hisoblab Ochiq yuz bilan birgina tabassum qilish 400 dona plitka shokoladni iste’mol qilganchalik samara berar ekan. Endi lotereyada omadingiz kelmasa ham, qulfi dilingizni ochadigan latifa tinglamasangiz ham, do‘ppingizni osmonga otavering. Ko‘nglingiz xush bo‘lsin, axir tabassum tekin-ku! Buning ustiga qora terga botgulik hech qanday quvvat sarflamaysiz. Qarang-a, mana man degan shved olimlari kulgi kuchini endigina aniqlagan bo‘lsalar, Payg‘ambarimiz ( s.a.v.) bir necha yuz yillar oldin tabassum hadya etishning yashirin sirlaridan boxabar bo‘lganlar va doimo tabassumda yurishni maslahat berganlar. („Norbekov.uz“)

Yuqorida ajratib ko`rsatilgan iboralarning hech birining ma`nosiga mos kelmaydigan so`z(lar) qaysi qatorda berilgan?

Matnni o`qing matn asosida berilgan test topshiriqlarini bajaring.

1. Bir kun mag‘rur tilshunos sohilda turgan qayiqqa minib narigi qirg`oqqa o‘tmoqchi bo‘ldi. Sohilda yo‘lovchi kutib turgan qayiqchilardan biriga Qayiq yaqinlashdi. Olim qayiqqa o‘tirdi. Dengizni tomosha qilib ketayotgan olim qayiqchidan so‘radi:

–  Sen hech nahv o‘qiganmisan?

• Yo‘q men johil bir

Olim:

• E voh, juda xafa bo‘ldim. Demak, yarim umring bexuda o‘tibdi, − deya achinib qayiqchiga

2. Shu vaqt dovul Keyin dengizning o‘rtasida chayqala boshladi, qayiqchi butun kuchi bilan xavfdan qutulish uchun harakat qildi. Bo‘ron borgan sayin kuchayar, qayiq esa cho‘kish arafasiga edi. Shu vaqt qo‘rquvdan dir-dir titrayotgan olimdan qayiqchi so‘radi:

• Ey, har narsani bilgan olim do‘stim. Suzishni bilasanmi?

Yo‘q javobini olgan qayiqchi:

• Voh, voh, sen umringni behuda

3. Hozir butun umring Chunki birozdan keyin qayig‘im cho‘kadi. Yaxshi bilginki: bu yerda hozir nahv (grammatika) emas, mahv  ilmi  lozim.  Agar  mahv ilmini bilsang, qo‘rqmasdan dengizga sakra, − dedi. (Jaloliddin Rumiy, “Masnaviy”)

Jaloliddin Rumiyning “Masnaviy”sidan olingan ushbu matnning umumiy mazmuni nima haqida?

Berilgan gaplarning qaysilarida jarangli undoshning jarangli undoshga aylanishi kuzatilgan?
1.Guliranoning bo`yi yetib dong`i butun qishloqqa tarqaldi.
2.Ehtimol, sizda ham shunday hollar bo`lgandir: tun yarmidan oqqanda birdan uyg`onib ketasiz. Shiftga tikilib yotaverasiz, yotaverasiz…
3.Yolg`iz otning changi chiqmas, changi chiqsa ham, dong`i chiqmas.
4.O‘yin-kulgu, askiya yarim kechagacha cho‘zilib ketganini aytaver.
5.Dadam, agar birov bollarni mashinada o`ynataman desa, qo`yaver, o`ynataversin, dedi.
6.Bola og`zi qulog`iga yetib jilmaydi.

Quyida berilgan matndagi qaysi gap(lar)da fikr ochiq ifodalanmagan?
Sovchilar odatlari bo‘yicha u yoq-bu yoqdan gapirishib o‘tirdi.
Eson qassobni haminqadar eladi. Keyin maqsadga o‘tdi.

• Singlingning boshiga baxt qushi qo‘nib turibdi, uchirib yubormasang bo‘ldi, qassob, – dedi.
• Aslini bilmay, so‘z demaslar, naslini bilmay, qiz bermaslar, – dedi qassob. – Kim ekan u? (Tog‘ay Murod)

Berilgan tasviriy ifodaning muqobili NOTO`G`RI berilgan javobni toping.

Matnni o`qing matn asosida berilgan test topshiriqlarini bajaring.

1. Bir kun mag‘rur tilshunos sohilda turgan qayiqqa minib narigi qirg`oqqa o‘tmoqchi bo‘ldi. Sohilda yo‘lovchi kutib turgan qayiqchilardan biriga Qayiq yaqinlashdi. Olim qayiqqa o‘tirdi. Dengizni tomosha qilib ketayotgan olim qayiqchidan so‘radi:

–  Sen hech nahv o‘qiganmisan?

• Yo‘q men johil bir

Olim:

• E voh, juda xafa bo‘ldim. Demak, yarim umring bexuda o‘tibdi, − deya achinib qayiqchiga

2. Shu vaqt dovul Keyin dengizning o‘rtasida chayqala boshladi, qayiqchi butun kuchi bilan xavfdan qutulish uchun harakat qildi. Bo‘ron borgan sayin kuchayar, qayiq esa cho‘kish arafasiga edi. Shu vaqt qo‘rquvdan dir-dir titrayotgan olimdan qayiqchi so‘radi:

• Ey, har narsani bilgan olim do‘stim. Suzishni bilasanmi?

Yo‘q javobini olgan qayiqchi:

• Voh, voh, sen umringni behuda

3. Hozir butun umring Chunki birozdan keyin qayig‘im cho‘kadi. Yaxshi bilginki: bu yerda hozir nahv (grammatika) emas, mahv  ilmi  lozim.  Agar  mahv ilmini bilsang, qo‘rqmasdan dengizga sakra, − dedi. (Jaloliddin Rumiy, “Masnaviy”)

Jaloliddin Rumiyning “Masnaviy”si asosida tayyorlangan ushbu matnni o‘qing va raqamlab ko‘rsatilgan bandlarida ro‘y bergan xatoliklar turi moslashtirib ko‘rsatilgan to‘g‘ri javobni belgilang. a) imloviy xatolik; b) ishoraviy xatolik (punktuatsion); c) uslubiy xatolik (qo‘shimcha qo‘llash bilan bog‘liq xatolik).

Qaysi javobda CHIZIQCHA bilan yozish qoidasiga rioya qilingan?

“Uch og`a-ini botirlar” nimalarni to`g`ri topishdi? 1)to`ng`ich; 2) o`rtancha; 3) kenja; a)shinnidan odam isi kelishini; b) qo`zi go`shti it emgan; c) nonni taxlagan kishining otasi novvoy

Xudoyberdi To’xtaboyev qalamiga mansub quyidagi asarlardan qolganlaridan janriga ko’ra farq qiladiganini belgilang.

Berilgan gap juftliklarining qaysilarida OMONIM (shakldoshlik) bir xil so`z turkumi doirasida? 1.Salomatlik – tuman boylik. Biz tuman markaziga – sport musobaqasiga bordik. 2.Rang ko‘r, hol so‘r. Ko‘r hassasini bir marta yo‘qotadi. 3. Bir yil tut ekkan kishi yuz yil gavhar teradi. Esing borida biron kasbning etagini tut. 4. Yer – xazina, suv – gavhar. Mehnat qilgan katta yer. 5. Qovun ekkan qovoq olmas. Uning qovog‘idan qor yog‘ilar edi.

Do‘stim, devoriy gazetaga maqola yozayotgan Ba’zi so‘zlarni yozishga qiynalyapman.

• Qanday aytsang, shunday yozavermaysanmi? Baribir, tahririyatimiz a’zolari tekshirib, keyin gazetani chiqarishadi-ku!
• Yo‘g‘-e, o‘zimiz ishlatadigan so‘zlarimizni ham bilmaydi, Harakat qilganimni uqtirolmayman, “savodsiz ekan”, degan fikr qoladi  ularda.
• Hadeb so‘rayvermaysan-ku? “O‘zbek tilining imlo lug‘ati” kitobing bormi?
• Yo‘q, shu kitobni sotib olishim

Yuqoridagi matnda fonetik hodisaga uchragan so`zlar miqdori nechta?

Sodiqning ichkilikka mayli yo`q edi, Ulfatga kirib qolgandagina bitta-yarimta og`ziga olmasa, boshqa vaqtlarda esiga ham kelmas edi. Shu yoshga kelib biror shishaning og`zini ochganini bilmaydi, o`zikinida ichilib qolsa ham, kimdir, boshqa odam ochadi.

Yuqoridagi matn tarkibidagi ajratib ko`rsatilgan so`zlarning qaysi bo`g`ini URG`ULI bo`g`in hisoblanadi.

Quyidagi qaysi gap tarkibida FAQAT TIL OLDI, JARANGLI UNDOSH(lar)dan iborat bo`lgan mustaqil so`z turkumlari soni ko`p.

Alisher Navoiyning g`azaliga oid quyidagi test topshiriqlarini bajaring.

1.Yo Rab, ulus nihoni emastur nihon sanga,
Ne dey nihon g`amimki, erur chun ayon sanga.
2.Qaysi makon aro seni istayki, kavnda
Sensiz emas makone-yu, yo`qtur makon sanga.
3.Amringdin ayru tilga takallum yo`q, ne ayb,
Gar hamd ayta olmasa, bu bezabon
4.Ey kosh, topsa jonu kungul oncha qurbkim,
Jonni kungul, kungulni fido qilsa jon
5.Zohir qilurda hojat erur hazratingda teng
Sultoni asr-u soyili bexonumon
6.Izhori ajz etarda janobingda birdurur
Neshi sinuq singak bila tili damon
7.Chun pashsha ojiz uldiki, yuz mencha qurbi bor,
Hayhot, agar yetarni men etsam gumon
8.Haq sirridin, Navoiy, agar istasang, nishon,
Jahd aylagilki, qolmasun avval nishon sanga
9.Yo Rab, bu xasta ulcha tamanno qilibdurur,
Chun bora yon sanga, nesi aylay bayon
Lug`at:
1.Ulus –odamlar, xalq, qav;  2.Nihon – yashirin;  3. Kavn – dunyo, borliq;  4.takallum – so`zlamoq; 5. Hamd – maqtov; 6.Bezabon – tilsiz; 7.Kosh – koshki; 8.Qurb – yaqin; 9.Hazratingda – oldingda, huzuringda; 10.Soyil – gado; 11. Bexonumon – uy-joysiz. 12.Ajz – ojizlik, bechoralik; 13. Janobingda – oldingda, ta`zimingda; 14.Nesh – nish; 15. Pili damon-fil, haybatli fil; 16.Nishon – belgi; 17. Jahd – kurashmoq, intilish; 18.Tamanno – orzu.

Ga`zalning 4-bayti haqidagi qaysi fikr NOTO`G`RI?

Alisher Navoiyning g`azaliga oid quyidagi test topshiriqlarini bajaring.

1.Yo Rab, ulus nihoni emastur nihon sanga,
Ne dey nihon g`amimki, erur chun ayon sanga.
2.Qaysi makon aro seni istayki, kavnda
Sensiz emas makone-yu, yo`qtur makon sanga.
3.Amringdin ayru tilga takallum yo`q, ne ayb,
Gar hamd ayta olmasa, bu bezabon
4.Ey kosh, topsa jonu kungul oncha qurbkim,
Jonni kungul, kungulni fido qilsa jon
5.Zohir qilurda hojat erur hazratingda teng
Sultoni asr-u soyili bexonumon
6.Izhori ajz etarda janobingda birdurur
Neshi sinuq singak bila tili damon
7.Chun pashsha ojiz uldiki, yuz mencha qurbi bor,
Hayhot, agar yetarni men etsam gumon
8.Haq sirridin, Navoiy, agar istasang, nishon,
Jahd aylagilki, qolmasun avval nishon sanga
9.Yo Rab, bu xasta ulcha tamanno qilibdurur,
Chun bora yon sanga, nesi aylay bayon
Lug`at:
1.Ulus –odamlar, xalq, qav;  2.Nihon – yashirin;  3. Kavn – dunyo, borliq;  4.takallum – so`zlamoq; 5. Hamd – maqtov; 6.Bezabon – tilsiz; 7.Kosh – koshki; 8.Qurb – yaqin; 9.Hazratingda – oldingda, huzuringda; 10.Soyil – gado; 11. Bexonumon – uy-joysiz. 12.Ajz – ojizlik, bechoralik; 13. Janobingda – oldingda, ta`zimingda; 14.Nesh – nish; 15. Pili damon-fil, haybatli fil; 16.Nishon – belgi; 17. Jahd – kurashmoq, intilish; 18.Tamanno – orzu.

Yuqoridagi g`azalning matlasida qanday SHE`RIY SAN`ATLARDAN foydalanilgan?

O‘.Hoshimovning “Dunyoning ishlari” qissasida qaysi obrazga quyidagicha ta’rif berilgan: “Erkaklardek barvasta gavdali, qop-qora bu xotinning yo'g'on ovozi ham, uzun qirra burni, ketmonni yelkasiga tashlagancha etik kiyib g'oz yurishi ham boshqa ayollarga o'xshamas, hatto qoramtir siyrak mo`ylovicha bor edi”.

Quyidagi qaysi gaplarda kelishik qo‘shimchasining adabiy til me’yorlariga amal qilinmasdan xato qo‘llanishi kuzatiladi? 1.Biz sizni gazeta sharhi bilan tanishtiramiz; 2.Ularga fikrining ravon so‘zlamoqni o‘rgatish kerak; 3.Qadim zamonga Chin mamlakatida bir ulug‘ podshoh bo‘lgan ekan; 4.O‘quvchilarga ot va sifatni farqlash vazifasi topshirildi.

Berilgan gaplarning qaysilarida grammatik shakllari notoʻgʻri qoʻllangan javob variantni aniqlang.
1.Yaxshisi, chopqillab chiqqin-da, kesak otib, boyqushni uchirtirib yubor.
2.Koʻl yoqasidan oʻtgan zaxkashning muzdek salqin zaxob suviga qiychuvlashib choʻmilishamiz. (S. Ravshanov)
3.Choyni ichib, maslahatni bitirib, Go`rog`li bu so`zni aytib turibdi.
4.Xalq tarixini oʻrganishi lozim boʻlgan ilmgoh, asosan, Xolidiyning xizmatini oʻtash bilan mashgʻul edi. (T.Malik)

G‘.G‘ulomning ”Shum bola” asaridagi jumlani to`g`ri davom

– Kenjatoy o‘g‘lingiz Bo‘riboyvachcha, terakka chiqib chumchuq bolasini olaman deb yiqilib tushib, bir marta «dada» dedi-yu «g‘iyq...» etib jon berdi. Boy gaplarimning keyingi jumlalarini eshitdimi, eshitmadimi, bilmayman…

Quyidagi qaysi gap tarkibida LABLANMAGAN, YUQORI TOR, OLD QATOR unlisi tushib qolgan?

M.Boburning ruboiysi haqida bildirilgan qaysi fikr XATO?
Tole’ yoʻqi jonimgʻa baloligʻ boʻldi,
Har ishniki ayladim, xatoligʻ bo`ldi.
Oʻz yerni qoʻyib Hind sori yuzlandim,
Yo Rab, netayin, ne yuz qaroligʻ bo`ldi.

Qaysi gap tarkibida faqat jarangli undosh tushgan?

Berilgan gaplarning qaysi birida imloviy xatolik uchramaydi?