On tili va adabiyot attestatsiya №11

1. Berilgan qo`shimchalardan nechtasi ham so`z yasovchi, ham lug`aviy shakl yasovchi, ham sintaktik shakl yasovchi qo`shimcha vazifasini bajara oladi?

-ar, - y, -ish, -ib, - gan, - lab, - a, - ka.

2. Qaysi gapda to‘ldiruvchi vazifasidagi so‘zda paronim bilan bog‘liq xatolik bor?

3. “O`z qabohatini ko`rgan kishining o`zgalarning qabohatlarini ko`rmakka vaqti bo`lmas” kabi qissadan hissa Abdulla Avloniyning “Ikkinchi muallim” kitobidagi qaysi qismdan olingan?

4. Aruz vaznidagi ramal bahrining asosiy bosh rukni qaysi?

5. Do’stlikni e’zozlashning zarur sharti do’stlar bilan uchrashib turishdir. Ushbu gapda ismning munosabat shaklini hosil qiluvchi qo’shimchalar soni nechta?

6. Og’ilxonada o’nga yaqin tuyoqlarimiz bor. Ostiga chizilgan so’zda ma’no ko’chishning qaysi turi qo’llangan?

7. Darhaqiqat, shunday illatlar borki, ular harom: jamiyatning olg’a qadam qo’yishiga to’sqinlik qiladi. Barcha yomonliklar kaliti va odam umrining kushandasi – “oq ajal”ga ruju qo’yish qanchadan qancha oilalarning buzilib, farzandlarini yetim qolishiga sababchi bo’ladi. Hali balog’at ostonasidan o’tmagan bolalarning qing’ir ish va bezorilikka qo’l urishi esa ota-onalar qaddini egib, sha’nini toptaydi. Bugun raqamli iqtisodiyotga o’tish jarayonining tezlashishi natijasida taraqqiyot kushandasining payi qirqilmoqda. Yoshlarimiz halol va haromnni farqlab olishlari, shubhasiz jamiyatga tushkan qurtlar olamining kamayishiga olib keladi. Insoniyat kelajagiga qora tamg’a bo’lgan bu illatlarni oynayi jahon va hayot ko’zgusi orqali ayovsiz fosh qilish, adolat qo’rg’oni hukmiga topshirish davr talabidir. Ushbu matnda necha o’rinda tasviriy ifoda qo’llangan?

8. “Urushning so`nggi qurboni” hikoyasida Shoikromning kasbi?

9. “Shinni dog`i tekkan quroq dasturxon”, “ bo`shalgan sopol tovoq”, “bandi kuygan yog`och qoshiq”.  Salbiylikni ifodalashga xizmat qilgan bu sifatlar qaysi asarda ko`zda tashlanadi?

10. 1) hojib (eshik og‘asi), 2) payg‘om (xabar), 3) degrez (cho‘yandan qozon quyuvchi), 4) yorg‘ichoq (donni maydalash uchun ishlatilgan tosh asbob) 5) bog‘ot (bog‘lar, bog‘li joylar), 6) gisu (soch).   Yuqorida keltirilganlardan qaysilari tarixiy so’z hisoblanadi?

11. Quyidagi ruboiyda qo’llangan she`riy san`atni toping. Ko’z birla qoshing yaxshi, qabog’ing yaxshi, Yuz birla so’zing yaxshi, dudog’ing yaxshi. Eng birla menging yaxshi, saqog’ing yaxshi, Bir- bir ne deyin, boshdin ayog’ing yaxshi.

12. Qaysi gapda o’z paronimi bilan turli turkumga mansub bo’la oladigan so’z qatnashgan?

13. “Yiqilgan polvon alamini kulib yengadi” Ushbu jumla qaysi asardan?

14. Aytishlaricha, Iskandar taxtga o’tirgach, jahonda u tasarruf qilmagan joy qolmadi. Dunyoning barcha shohlari uning qulllug;ini ado etishni o’zlariga sharaf deb bildilar. Yetti iqlim dur-u javohirlari uning xazinasi sari oqib keldi. Yurti obod, xalqi farovon bo’ldi. Dunyoning jami oqil-u donishmandlarini jam etdiki, barcha ilm-u ma`rifat sirlari u uchun ayon bo’ldi. Shunday jahongir shoh ajal oldida ojiz qolib vasiyat qiladi: “ Meni ko’mish uchun qabristonga olib borayotganda tobutdan bir qo’limni tashqariga chiqarib qo’ying, toki unga boqqan kishilar yeti iqlimni olgan, yeti falak mushkulini hal qilgan qudratli hukmdor oxir oqibat bu dunyoni tark etib, quruq qo’l bilan u dunyoga ketayotganini ko’rsinlar. So’nggi yo’lga ketar ekanman, istaymanki, menday jahongirning dunyodan quruq qo’l bilan ketayotgani mol-dunyo to’plashga ruju qo’ygan odamlar uchun ibrat bo’lsin”. Iskandardek qudratli shohning mol-u mulki o’ziga vafo qilmadi, ammo uning adli, ilm-u urfoni tillarda doston bo’lib qoldi, zero insonning umri davomida to’plagan mol-u dunyosi bebaqodir. Undan faqat ezgu amallargina yodgor bo’lib qoladi.

Qaysi javobda quyidagi gap matn mazmuniga mos ravishda to’g’ri davom ettirilgan? Shoh Iskandar…

15. Men ketgan so’ng uydan chiqib o’tirma, Do’st yig’latib, dushmanimni kuldirma. Berilgan qo’shmisrada qaysi kelishik shakllari ham belgili, ham belgisiz qo’llangan?

16. “Buvim mening bolaligimni turli ertak va qo`shiqlar bilan bezagan. U meni turli davralarga, to`y hashamlarga o`zi bilan birga olib borardi ” Ushbu xotiralar qaysi adib hayotidan?

17. “…jurnalist do`stim bor. Juda dilkash yigit. Faqat doim shoshib yuradi ” ushbu tarif “Dunyoning ishlari” qissasidan qaysi hikoyadan olingan?

18. Quyida keltirilgan fe`llarning qaysilari majhul nisbatda? 1) cho’zildi; 2) qayrildi; 3) maqtandi; 4)qoqildi; 5) berildi; 6) gavdalandi; 7) tashlandi; 8) huvillagan.

19. Qaysi gapda paronimlarni qo’llash bilan bog’liq xatolik uchraydi?

20. Har ikkala qismi ham yasama so’zdan iborat juft sifatlarni toping. 1) ilmiy-ommabop; 2) aqlli-hushli; 3) uyma-uy; 4) meva-chevali; 5) qishin-yozin.

21. O’sha kuni bu gapni eshitgan ukam toza asabiylashdi. Ushbu gapda ismlar guruhiga mansub so’zlar nechta?

22. Aytishlaricha, Iskandar taxtga o’tirgach, jahonda u tasarruf qilmagan joy qolmadi. Dunyoning barcha shohlari uning qulllug;ini ado etishni o’zlariga sharaf deb bildilar. Yetti iqlim dur-u javohirlari uning xazinasi sari oqib keldi. Yurti obod, xalqi farovon bo’ldi. Dunyoning jami oqil-u donishmandlarini jam etdiki, barcha ilm-u ma`rifat sirlari u uchun ayon bo’ldi. Shunday jahongir shoh ajal oldida ojiz qolib vasiyat qiladi: “ Meni ko’mish uchun qabristonga olib borayotganda tobutdan bir qo’limni tashqariga chiqarib qo’ying, toki unga boqqan kishilar yeti iqlimni olgan, yeti falak mushkulini hal qilgan qudratli hukmdor oxir oqibat bu dunyoni tark etib, quruq qo’l bilan u dunyoga ketayotganini ko’rsinlar. So’nggi yo’lga ketar ekanman, istaymanki, menday jahongirning dunyodan quruq qo’l bilan ketayotgani mol-dunyo to’plashga ruju qo’ygan odamlar uchun ibrat bo’lsin”. Iskandardek qudratli shohning mol-u mulki o’ziga vafo qilmadi, ammo uning adli, ilm-u urfoni tillarda doston bo’lib qoldi, zero insonning umri davomida to’plagan mol-u dunyosi bebaqodir. Undan faqat ezgu amallargina yodgor bo’lib qoladi.

Matndagi tagiga chizib ko’rsatilgan so’zlardan birortasining ham ma`nosiga mos kelmaydigan izohni aniqlang.

23. Qaysi qatordagi barcha so’zlar to’g’ri yozilgan?

24. Qaysi qatorda sinonim so’zlar xato berilgan?

25. “Turon” nomli jamiyat ochgan va shu jamiyat qoshida shu nomli teatr tashkil qilgan shoir kim?

26. U nimadir: hammada bor, biroq hech kim yodga olmaydi? Ushbu gapdagi olmoshlar va ularning ma`no turini aniqlang.

27. Kimyogar ba`zi ismlar haqida suhbatlashgandan keyin uning zehniga, ma`lumotining kengligiga taajjublanganini yashirmadi. Ushbu gapda nechta ism turlangan?

28. Yig’loqi bolani kaltaklab o’zgartrib bo’lar ekanmi? Berilgan gapda so’z yasovchilar qaysi turkumdagi so’zlarga qo’shilgan?

29. T va d tovushlarining birlashtiruvchi belgilarini toping. 1) til oldi; 2) portlovchi; 3) jarangsiz; 4) sirg’aluvchi; 5) jarangli.

30. Uning hikoyalari chiqqan jurnallar, gazetalar qo`lma -qo`l bo`lib ketardi. Romanlarini o`qish uchun navbat kutib turganlarning sanog`iga yetib bo`lmasdi. Chunki adib inson ruhining sirli va nozik jihatlarini chuqur ta`sirli va haqqoniy aks ettirardi. Ushbu tarif kim haqida ?

31. Hujjatli qissa yozgan adib haqida qaysi qatorda ma`lumot berilgan?

32. Vazifasi jihatdan bir turga mansub bo’lmagan qo’shimcha ketma-ket qo’shilgan so’zni aniqlang.

33. Qaysi javobda tushum kelishigining ikki o’rinda belgili qo’llanishi uchraydi?

34. Qish oqshomi derazamga urilar kumush. Ma`no ko’chish turini aniqlang.

35. Qaysi gapda yasalish asosi yasama sifat bo’lgan ot ishtirok etgan?

36. Qo’shimcha qo’shilishi bilan asosida tovush almashishi bo’ladigan so’zlar qatorini toping.

37. Bu romanda insonning hayotdagi o`rni undan talab etiladigan fidoiylik, halollik, vijdonlilik, adolatparvarlik, xususuiyatlari to`g`risida keng mushohada yuritiladi. Qaysi asar to`g`risida ?

38. Qaysi asar inson hayotida muhim o`rin tutadigan aql, ilm -ziyo, insof va adolat, yaxshi xulq, va muomala madaniyati, din etiqod davlatni idora qilish xalqlar va elatlarning ahil do`stona munosabatda bo`lishlari haqida mulohaza yuritiladi?

39. Yasalish asosi yasama so’z bo’lgan faoliyat- jarayon otini belgilang.

40. Bu qadar past bino deb o’ylamagan edim. Gapda qo’llangan sifat turkumiga mansub so’z haqidagi to’g’ri mulohazani belgilang.