On tili va adabiyot attestatsiya №11

1. Qaysi javobda olmosh ega vazifasini bajarmagan?

2. -(a)r qo’shimchasi bilan fe’lning xoslangan shakllaridan qaysi biri hosil qilinadi?

3. Muqimiy “Sayohatnoma”sidagi qaysi misralar orqali zamondoshlarini achchiq haqiqatdan ogoh etadi?

4. 1. Bir kun mag‘rur tilshunos sohilda turgan qayiqqa minib narigi qirg`oqqa o‘tmoqchi bo‘ldi. Sohilda yo‘lovchi kutib turgan qayiqchilardan biriga yuzlandi. Qayiq yaqinlashdi. Olim qayiqqa o‘tirdi. Dengizni tomosha qilib ketayotgan olim qayiqchidan so‘radi:
− Sen hech nahv o‘qiganmisan?
− Yo‘q men johil bir qayiqchiman.
Olim:
− E voh, juda xafa bo‘ldim. Demak, yarim umring bexuda
o‘tibdi, − deya achinib qayiqchiga qaradi.

2. Shu vaqt dovul turdi. Keyin dengizning o‘rtasida chayqala  boshladi, qayiqchi butun kuchi bilan xavfdan qutulish uchun harakat qildi. Bo‘ron borgan sayin kuchayar, qayiq esa cho‘kish arafasiga edi. Shu vaqt qo‘rquvdan dir-dir titrayotgan olimdan qayiqchi so‘radi:
− Ey, har narsani bilgan olim do‘stim. Suzishni bilasanmi?
Yo‘q javobini olgan qayiqchi:
− Voh, voh, sen umringni behuda sarflabsan.

3. Hozir butun umring ketdi. Chunki birozdan keyin qayig‘im  cho‘kadi. Yaxshi bilginki: bu yerda hozir nahv (grammatika) emas, mahv ilmi lozim. Agar mahv ilmini bilsang, qo‘rqmasdan dengizga sakra, − dedi. (Jaloliddin Rumiy, “Masnaviy”)

Jaloliddin Rumiyning “Masnaviy”si ma’lumotlari asosida tayyorlangan ushbu matnni o‘qing va matnning uchinchi bandida nechta ravish ishtirok etgan?

5. Qaysi javobda yetakchi qismi yasama fe’l bo’lgan ko’makchi fe’lli so’z qo’shilmasi ravishdosh shaklida qo’llangan?

6. “Farhod va Shirin “ dostonida Farhod kimlardan ishq sirlarini o’rganadi? 1) Boniy; 2) Moniy; 3)Qoran; 4) Suhaylo; 5) Suqrot.

7. Sen men uchun bir xayol eding,
Yaxshi bor, yo yaxshi qol eding.
Jon kerakmi- mana, ol endi,
Qiynar bo’lsang qiynab to’yding-ku. 

Berilgan she’riy parchada bir tovushdan iborat qo’shimchalar necha o’rinda qo’llangan?

8. Anvar Obidjonning bolalarga atalgan ilk komediyasi qaysi?

9. Qaysi dostonning bosh qahramoni ikki gavhar donadan paydo bo`lgan?

10. Qaysi javobda taniqli davlat va din arbobi Xoja haqida noto’g’ri fikr keltirilgan?

11. Qaysi asar inson hayotida muhim o`rin tutadigan aql, ilm -ziyo, insof va adolat, yaxshi xulq, va muomala madaniyati, din etiqod davlatni idora qilish xalqlar va elatlarning ahil do`stona munosabatda bo`lishlari haqida mulohaza yuritiladi?

12. Qaysi gapda o’z paronimi bilan turli turkumga mansub bo’la oladigan so’z qatnashgan?

13. Har ikkala qismi ham yasama so’zdan iborat juft sifatlarni toping. 1) ilmiy-ommabop; 2) aqlli-hushli; 3) uyma-uy; 4) meva-chevali; 5) qishin-yozin.

14. “Buvim mening bolaligimni turli ertak va qo`shiqlar bilan bezagan. U meni turli davralarga, to`y hashamlarga o`zi bilan birga olib borardi ” Ushbu xotiralar qaysi adib hayotidan?

15. Qo’shimcha qo’shilishi bilan asosida tovush almashishi bo’ladigan so’zlar qatorini toping.

16. Qaysi qatorda sinonim so’zlar xato berilgan?

17. “Yiqilgan polvon alamini kulib yengadi” Ushbu jumla qaysi asardan?

18. Qaysi gapda paronimlarni qo’llash bilan bog’liq xatolik uchraydi?

19. T va d tovushlarining birlashtiruvchi belgilarini toping. 1) til oldi; 2) portlovchi; 3) jarangsiz; 4) sirg’aluvchi; 5) jarangli.

20. Qaysi javobda tushum kelishigining ikki o’rinda belgili qo’llanishi uchraydi?

21. Qaysi qatordagi barcha so’zlar to’g’ri yozilgan?

22. Quyidagi ruboiyda qo’llangan she`riy san`atni toping. Ko’z birla qoshing yaxshi, qabog’ing yaxshi, Yuz birla so’zing yaxshi, dudog’ing yaxshi. Eng birla menging yaxshi, saqog’ing yaxshi, Bir- bir ne deyin, boshdin ayog’ing yaxshi.

23. Aytishlaricha, Iskandar taxtga o’tirgach, jahonda u tasarruf qilmagan joy qolmadi. Dunyoning barcha shohlari uning qulllug;ini ado etishni o’zlariga sharaf deb bildilar. Yetti iqlim dur-u javohirlari uning xazinasi sari oqib keldi. Yurti obod, xalqi farovon bo’ldi. Dunyoning jami oqil-u donishmandlarini jam etdiki, barcha ilm-u ma`rifat sirlari u uchun ayon bo’ldi. Shunday jahongir shoh ajal oldida ojiz qolib vasiyat qiladi: “ Meni ko’mish uchun qabristonga olib borayotganda tobutdan bir qo’limni tashqariga chiqarib qo’ying, toki unga boqqan kishilar yeti iqlimni olgan, yeti falak mushkulini hal qilgan qudratli hukmdor oxir oqibat bu dunyoni tark etib, quruq qo’l bilan u dunyoga ketayotganini ko’rsinlar. So’nggi yo’lga ketar ekanman, istaymanki, menday jahongirning dunyodan quruq qo’l bilan ketayotgani mol-dunyo to’plashga ruju qo’ygan odamlar uchun ibrat bo’lsin”. Iskandardek qudratli shohning mol-u mulki o’ziga vafo qilmadi, ammo uning adli, ilm-u urfoni tillarda doston bo’lib qoldi, zero insonning umri davomida to’plagan mol-u dunyosi bebaqodir. Undan faqat ezgu amallargina yodgor bo’lib qoladi.

Qaysi javobda quyidagi gap matn mazmuniga mos ravishda to’g’ri davom ettirilgan? Shoh Iskandar…

24. Qaysi gapda yasalish asosi yasama sifat bo’lgan ot ishtirok etgan?

25. O’sha kuni bu gapni eshitgan ukam toza asabiylashdi. Ushbu gapda ismlar guruhiga mansub so’zlar nechta?

26. Vazifasi jihatdan bir turga mansub bo’lmagan qo’shimcha ketma-ket qo’shilgan so’zni aniqlang.

27. “Turon” nomli jamiyat ochgan va shu jamiyat qoshida shu nomli teatr tashkil qilgan shoir kim?

28. Aytishlaricha, Iskandar taxtga o’tirgach, jahonda u tasarruf qilmagan joy qolmadi. Dunyoning barcha shohlari uning qulllug;ini ado etishni o’zlariga sharaf deb bildilar. Yetti iqlim dur-u javohirlari uning xazinasi sari oqib keldi. Yurti obod, xalqi farovon bo’ldi. Dunyoning jami oqil-u donishmandlarini jam etdiki, barcha ilm-u ma`rifat sirlari u uchun ayon bo’ldi. Shunday jahongir shoh ajal oldida ojiz qolib vasiyat qiladi: “ Meni ko’mish uchun qabristonga olib borayotganda tobutdan bir qo’limni tashqariga chiqarib qo’ying, toki unga boqqan kishilar yeti iqlimni olgan, yeti falak mushkulini hal qilgan qudratli hukmdor oxir oqibat bu dunyoni tark etib, quruq qo’l bilan u dunyoga ketayotganini ko’rsinlar. So’nggi yo’lga ketar ekanman, istaymanki, menday jahongirning dunyodan quruq qo’l bilan ketayotgani mol-dunyo to’plashga ruju qo’ygan odamlar uchun ibrat bo’lsin”. Iskandardek qudratli shohning mol-u mulki o’ziga vafo qilmadi, ammo uning adli, ilm-u urfoni tillarda doston bo’lib qoldi, zero insonning umri davomida to’plagan mol-u dunyosi bebaqodir. Undan faqat ezgu amallargina yodgor bo’lib qoladi.

Matndagi tagiga chizib ko’rsatilgan so’zlardan birortasining ham ma`nosiga mos kelmaydigan izohni aniqlang.

29. Uning hikoyalari chiqqan jurnallar, gazetalar qo`lma -qo`l bo`lib ketardi. Romanlarini o`qish uchun navbat kutib turganlarning sanog`iga yetib bo`lmasdi. Chunki adib inson ruhining sirli va nozik jihatlarini chuqur ta`sirli va haqqoniy aks ettirardi. Ushbu tarif kim haqida ?

30. Yig’loqi bolani kaltaklab o’zgartrib bo’lar ekanmi? Berilgan gapda so’z yasovchilar qaysi turkumdagi so’zlarga qo’shilgan?

31. “…jurnalist do`stim bor. Juda dilkash yigit. Faqat doim shoshib yuradi ” ushbu tarif “Dunyoning ishlari” qissasidan qaysi hikoyadan olingan?

32. Qish oqshomi derazamga urilar kumush. Ma`no ko’chish turini aniqlang.

33. Bu qadar past bino deb o’ylamagan edim. Gapda qo’llangan sifat turkumiga mansub so’z haqidagi to’g’ri mulohazani belgilang.

34. Men ketgan so’ng uydan chiqib o’tirma, Do’st yig’latib, dushmanimni kuldirma. Berilgan qo’shmisrada qaysi kelishik shakllari ham belgili, ham belgisiz qo’llangan?

35. Bu romanda insonning hayotdagi o`rni undan talab etiladigan fidoiylik, halollik, vijdonlilik, adolatparvarlik, xususuiyatlari to`g`risida keng mushohada yuritiladi. Qaysi asar to`g`risida ?

36. Kimyogar ba`zi ismlar haqida suhbatlashgandan keyin uning zehniga, ma`lumotining kengligiga taajjublanganini yashirmadi. Ushbu gapda nechta ism turlangan?

37. Yasalish asosi yasama so’z bo’lgan faoliyat- jarayon otini belgilang.

38. Quyida keltirilgan fe`llarning qaysilari majhul nisbatda? 1) cho’zildi; 2) qayrildi; 3) maqtandi; 4)qoqildi; 5) berildi; 6) gavdalandi; 7) tashlandi; 8) huvillagan.

39. Hujjatli qissa yozgan adib haqida qaysi qatorda ma`lumot berilgan?

40. U nimadir: hammada bor, biroq hech kim yodga olmaydi? Ushbu gapdagi olmoshlar va ularning ma`no turini aniqlang.